Historia Wisły na deptaku. Wycieczka z serii "Pociąg w góry". Wisła Głębce - Soszów - Wisła Centrum.

Kolejna wycieczka z serii "Pociąg w góry"  trafiła na małą ciekawą pogodę. Co nie zraziło 5 wędrowców, w tym obywateli Rumunii i Indii. Z braku widoków, większa część tej relacji to historia Wisły na deptaku.

Jedziemy pociągiem Kolei Śląskich "Czarna Wisełka" (Katowice 7:48 -> Wisła Głębce 9:33, wg rozkładu na dzień 3.02.2024). Wchodzimy zielonym szlakiem pod Stożek Wielki, skąd czerwonym idziemy do schroniska na Soszowie. Zejście szlakiem zielonym / drogą do stacji Wisła Dziechcinka (tak zrobiła grupa wycieczkowa, autor poszedł dalej, do stacji Wisła Uzdrowisko).

Kolej do Wisły Głębce dotarła stosunkowo późno, bo dopiero w 1933r (do Wisły Uzdrowisko 5 lat wcześniej). W nie tak odległej dolinie Soły pociągi jeździły już od 1884 roku (Galicyjska Kolej Transwersalna). Dzięki inżynierom z końca XIX wieku oraz 20-lecia międzywojennego możemy dzisiaj jechać w góry pociągiem.

Ze stacji udajemy się szlakiem zielonym (fragment średniodystansowego szlaku Straconka - Smerekowiec) w kierunku Stożka. Początkowo asfaltem, wzdłuż potoku Łabajów, potem niezbyt wymagające podejście. Stożek Wielki i znajdujące się tam 100-letnie schronisko omijamy, skręcając na północ czerwonym szlakiem (fragment Głównego Szlaku Beskidzkiego). Przez widokowy (choć nie dzisiaj...) Cieślar udajemy się do schroniska Soszów.

Na pytanie o ulubione schronisko w Beskidach, chyba odpowiem - Soszów. Jest kilka, które lubię, stąd "chyba". Schronisko "Soszów" prowadzi ekipa pełna pasji. Mają fantazję i chęci by na obiad zrobić coś więcej niż schroniskowy kanon kwaśnica / pierogi. Na dodatek nie kupują byle jakiego piwa - kegi są z Ustronia, Cieszyna, Pinty. No i na Soszowie często bywa lokalny bard - pan Stasiek z Trzyńca.

Po dobrym posiłku i dobrym piwie, schodzimy do Wisły. To znaczy moja grupa schodzi - wszyscy mają raczki. A ja - gapa - zapomniałem swoich. Moje schodzenie jest komiczno-rozpaczliwą walką o życie ;-) Ale dobre buty i kijki dają radę i lodowe rynny pokonuję bez upadku. Pomimo mojego ślamazarnego schodzenia do Wisły zeszliśmy 45min przed odjazdem pociągu. Ekipa postanowiła poczekać na stacji Wisła Dziechcinka (po drodze, przy szlaku), ja dołożyłem do wycieczki 2km i poszedłem do stacji Wisła Uzdrowisko. Miałem w tym swój cel - w centrum Wisły, w deptak wmurowano tabliczki z historią miasta. Już kilka razy chciałem je udokumentować, ale zawsze coś stawało na przeszkodzie. Tym razem mam komplet zdjęć. I dalsza część postu to w całości "historia Wisły na deptaku".

Na wiślańskim deptaku (ul. 3 Maja, początek od strony dworca Wisła Uzdrowisko) mamy pod nogami kilkanaście tablic przedstawiających historię Wisły. Poniżej znajdziecie większość z nich, z krótkim komentarzem. Mam nadzieję, że w przy następnym pobycie w Wiśle zwrócicie na nie uwagę. Osobiście bardzo cenię miejscowości, które dbają o lokalną historię. Nawet jeśli nie jest to historia przez duże "H".

Rok 1615 to stosunkowo późna data jak na początek beskidzkiej miejscowości. Sąsiedzi Wisły (Ustroń, Brenna, Szczyrk, Istebna) mają historię kilkadziesiąt-kilkaset lat dłuższą (w przypadku Ustronia to 300 lat!). Wyjaśnieniem jest topografia Beskidu Śląskiego. Wisła jest położona w głębokiej dolinie górnej Wisły i otoczona jest górami. Grzbiety Beskidu Śląskiego zamykają Wisłę w wąskim trójkącie:

-  Czantoria - Soszów -  Stożek od zachodu,

• Równica - Orłowa - Trzy Kopce Wiślańskie od wschodu,

• pasmo wododziałowe (Kiczory - Barania Góra) od południa 

A jeśli zobaczymy którędy rzeka Wisła wypływa na północ - wąską bramą pomiędzy Gahurą i Obłaźcem, to zrozumiemy dlaczego wcześniej nie było masowego osadnictwa.

Pomyślmy przez chwilę w jakim państwie powstawała Wisła. Podpowiem - nie w Polsce. "Polska" ostatni raz na terenie Wisły była w... 1327 roku. Wtedy książę Cieszyński Kazimierz I (z Piastów Śląskich) złożył hołd lenny królowi Czech, Janowi Luksemburskiemu. Przez 300 lat do powstania Wisły, Księstwo Cieszyńskie było mniej lub bardziej niezależne, a władzą zwierzchnią byli królowie Czech. 

W 1653 roku zmarła księżna Elżbieta Lukrecja, która była ostatnią przedstawicielką rodu Piastów na cieszyńskim tronie książęcym. Tytuł księcia cieszyńskiego przeszedł na królów czeskich, którymi od 1526 roku byli Habsburgowie. Wisła nie została więc zabrana Polsce przez "złych" Habsburgów, tu nigdy nie było zaborów czy rozbiorów. Zmienił się książę cieszyński - zamiast Piasta był Habsburg. Dla pierwszych Wiślan nie miało to początkowo znaczenia - dalej mówili w swoim "Wiślański rzóndzeni" (polecam przeglądniecie postów na linkowanej tu grupie Facebook'owej - ciekawe ile zrozumiecie z gwary wiślańskiej!).

Zmiana na tronie miała znaczenie dla ewangelików, którzy w Wiśle stanowili zdecydowaną większość. Ultra-katoliccy Habsburgowie utrudniali protestantom praktyki religijne. W tym czasie powstały "leśne kościoły" - miejsca, gdzie protestanci potajemnie spotykali się na nabożeństwa. Najbardziej znany jest "kościół" pod Równicą w Ustroniu. W Wiśle takie miejsce znajdowało się na górze Bukowa (powyżej obecnego hotelu Crystal Mountain). Religijna nietolerancja została zakończona dopiero w 1781 roku przez cesarza Józefa II. Warto wspomnieć, że w XVII wieku w sąsiedniej Rzeczpospolitej protestanci mogli swobodnie wyznawać wiarę. Część Wiślan wyemigrowała do polskiego Szczyrku i założyła tam osadę Salmopol (granica biegła pasmem Baraniej Góry - Przełęcz Salmopolska - Karkoszczonka).

Przybliżoną lokalizację źródeł Wisły podaje już Jan Długosz w XV-wiecznej kronice Chorographia Regni Poloniae. Dokładne ich położenie jako pierwszy określił, w sposób obecnie akceptowany, literat krakowski Apoloniusz Tomkowicz, które odkrył je w 1834 roku. W kolejnych latach źródła Wisły odwiedzali m.in. profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: wybitny poeta i geograf Wincenty Pol oraz geolog Ludwik Zejszner, a także profesor Uniwersytetu Lwowskiego, prawnik i botanik, Hiacynt Łobarzewski- ("Rok Wisły - https://www.rokwisly.pl/wisla-wyplywa-z-gory-baraniej/")

Bogumił Hoff "odkrył" Wisłę w takim samym sensie jak Kolumb "odkrył" Amerykę. Etnograf przyjechał do nikomu nieznanej wsi by podreperować zdrowie. Wiślański klimat tak dobrze mu służył, że zaczął propagować Wisłę jako miejsce wypoczynku. Wybudował 3 wille i zachęcał znajomych do przyjazdu. Można więc powiedzieć, że od niego rozpoczęła się turystyczna kariera Wisły. Drugim propagatorem Wisły był Julian Ochorowicz (polecam mój wcześniejszy artykuł - to bardzo ciekawa postać!)

Historia Wisły na deptaku kończy wiek XIX informacją o budowie pałacyku myśliwskiego na Przysłopiu (zwróćcie uwagę na odmianę - mówimy na "Przysłopiu", a nie "Przysłopie"!). Dlaczego chatka myśliwska Habsburgów jest ważna? Dała ona początek schronisku pod Baranią Górą.

Dzisiejsze schronisko na Przysłopiu to nowoczesny hotel. Oryginalny budynek został przeniesiony do centrum Wisły (stoi 200m od dworca kolejowego Wisła Uzdrowisko).

Pierwsza Wojna Światowa ominęła Śląsk Cieszyński (poza rekrutacją do C.K. Armii). Natomiast jej koniec przyniósł radykalną zmianę. Po upadku cesarstwa Austro-Węgierskiego o Śląsk Cieszyński rywalizowały dwa nowopowstałe państwa - Polska i Czechosłowacja. Księstwo Cieszyńskie podzielono. Wisła po raz pierwszy w historii znalazła się w granicach Polski.

Gdy w czasie naszej wycieczki pod Stożkiem skręcaliśmy z zielonego szlaku na czerwony, moglibyśmy z tamtego miejsca żółtym szlakiem w 2 godziny zejść do Jablunkova. Wisła i Jablunkov przez całą swoją historię przed 1920r były sąsiednimi miejscowościami w jednym państwie. Dzisiaj, pomimo, że od 100 lat są oddzielone granicą, lokalne gwary są bardzo podobne (i niezrozumiałe ani dla Czechów, ani dla Polaków!).

Ważną datą w historii polskiej Wisły jest rok 1928. Do Wisły dociera linia kolejowa (wcześniej pociąg jeździł tylko do Ustronia). 5 lat później pociąg dojeżdża do stacji Wisła Głębce. Były plany by przekopać pod Kozińcami i Głębcem tunel i wyprowadzić kolej do doliny Olzy, a stamtąd do Zwardonia. Na drodze do realizacji tego pomysłu stanęła II Wojna Światowa. Do idei tunelu już nigdy nie wrócono.

Drugi ważny obiekt powstały w tym czasie to "Zameczek", czyli rezydencja Prezydenta RP.  Budynek wzniesiony w latach 1929–1930 według projektu Adolfa Szyszko-Bohusza dla Ignacego Mościckiego służy prezydentom Polski do dziś.

Historia Wisły na deptaku wchodzi w współczesność po II Wojnie Światowej. W 1962r Wisła otrzymuje prawa miejskie. Dwa lata później, w 1964r po raz pierwszy odbywa się Tydzień Kultury Beskidzkiej. Lata 1968-72 to budowa zapory na Wiśle (zbiornik Czerniański u zbiegu Białej i Czarnej Wisełki). 

Turystycznie ważną datą jest 1991 rok - budowa wieży widokowej na Baraniej Górze. Wtedy szczyt był zalesiony i wieża (wg niektórych najbrzydsza wieża widokowa w Beskidach...) była sporą atrakcją. Na początku lat 2000, korniki i wiatr zlikwidowały świerkową monokulturę (budowaną przez lata solidarnie przez Habsburgów, II RP i PRL...) i "odlesiły" szczyt. Obecnie trwa mozolne odbudowywanie lasu. Za 40 lat wieża (jeśli dożyje...) będzie stać w pięknym borze bukowo-jodłowo-świerkowym.

Historia Wisły na deptaku kończy się tablicą z Adamem Małyszem. W 2013 roku po raz pierwszy rozegrano zawody Pucharu Świata w skokach narciarskich na skoczni w Wiśle-Malince.

Data przejścia: 03.02.2024

Czas przejścia (wliczając czas spędzony w schronisku): 6h

Dystans: 16,6km (w tym 2km od końca szlaku do stacji Wisła-Uzdrowisko)

Suma podejść: 616m 

Najwyższy punkt: Cieślar, 918m n.p.m.

Ciekawe miejsca: Wiadukt kolejowy Wisła Głębce, Willa Japonica (Wisła Łabajów, przy zielonym szlaku), Cieślar (punkt widokowy), Soszów (schronisko), centrum Wisły (m.in. historia Wisły na deptaku; stacja kolejowa) 

Region geograficzny: Beskid Śląski