Pod Pałacem Kultury w Warszawie otwarto niedawno park miniatur dawnej Warszawy. Odtworzono kilkanaście budynków, które kiedyś dodawały splendoru stolicy. Dawna Warszawa w miniaturze to podróż w przeszłość.
Numeracja paragrafów wg numerów na mapie. Pałacu Bielińskich (1) w czasie mojej wizyty (lipiec 2021) nie było.
2. Pałac Karasia
Kazimierz Karaś zrobił karierę przy królu Stanisławie Auguście Poniatowskim. Był marszałkiem jego dworu. Król podarował lojalnemu podwładnemu wiele włości, które stały się źródłem fortuny Karasia. One też pozwoliły mu na budowę obszernej kamiennicy pod prestiżowym adresem przy Krakowskim Przedmieściu. Rodzina zajmowała jedno piętro, resztę przeznaczono na wynajem.
Pałac miał burzliwą historię. Znajdowała się tam kwatera główna Tadeusza Kościuszki w czasie powstania 1794r. Pałac wielokrotnie zmieniał właścicieli, by w końcu zostać rozebrany. Dziś na miejscu pałacu znajduje się plac Juliusza Osterwy.
3 i 4. Wielki Salon i Żelazna Brama
Wielki Salon znajdował się w Ogrodzie Saskim i powstał w 1725r. Miał być pierwotnie wieżą ciśnień, ale znalazł wtórne zastosowanie jako altana biesiadna z przesuwanymi ścianami. Po rozbiorach budynek służył jako bufet. Został rozebrany w 1817r w ramach przekształcenia Ogrodu Saskiego.
Żelazna Brama była głównym wejściem do Ogrodu Saskiego. Znajdowała się w miejscu gdzie dziś znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki na pl. Żelaznej Bramy. Została zdemontowana w 1936r w czasie przedłużania ulicy Marszałkowskiej. W czasie wojny wrota zaginęły.
5. Gościnny Dwór
Nazwa jest cokolwiek myląca. Gościnny Dwór to hale targowe. Zbudowano je w 1841r na dawnym targowisku Wielopole na placu Żelaznej Bramy. Nazwa pochodzi z j. rosyjskiego, która oznaczała po prostu "bazar".
Przez ponad 100 lat budynek był ikoną handlową miasta. Handlowali tam kupcy polscy, rosyjscy i żydowscy. Była to XIX wieczna "galeria handlowa". Gościnny Dwór spłonął od niemieckich bomb w 1939r. Pozostałości zostały rozebrane w tym samym roku.
6. Pałac Lubomirskich
Lubomirscy to jedna z zamożniejszych rodzin magnackich I Rzeczypospolitej. Rodzina zakupiła pałac w 1752. Był on wtedy niezbyt reprezentacyjny. Lubomirscy nadali mu nowy kształt, wg projektu Jakuba Fontany. W 1816r. został posiadłością rodziny Krasińskich i pod taką nazwą funkcjonuje w literaturze.
Pałac wielokrotnie zmieniał właścicieli. Ostatecznie stał się luksusowym obiektem na wynajem. Po wybudowaniu w pobliżu bazaru Gościnny Dwór, parter pałacu przeznaczono na działalność handlową.
W 1938r. pałac został własnością miasta Warszawy. W czasie bombardowań w 1939 pałac ucierpiał, ale wojnę przeżył. Po wojnie, pomniejszony, został odbudowany. Ciekawostką jest, że w 1970r pałac, przy użyciu szyn, obrócono o 78 stopni i osadzono na nowych fundamentach.
7. Wielka Synagoga
Wielka Synagoga przy placu Tłomackie została ufundowana przez "progresywnych" zamożnych Żydów. Progresywność polegała na przekonaniu fundatorów, że Żydzi mieszkający w Polsce powinni integrować się z społeczeństwem. Wyrazem tego były np. nabożeństwa z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Do synagogi przychodzili też Polacy, np. z okazji okolicznościowych koncertów.
Synagoga została zainagurowana w 1878r. Służyła społeczności żydowskiej aż do niemieckiej okupacji. Znalazła się w granicach getta. Początkowo pełniła funkcję synagogi, ale z czasem została zamieniona na punkt zbiorczy przed wywózką Żydów do Treblinki. Później był tam magazyn zrabowanego mienia. Po powstaniu w getcie, budynek został wysadzony w powietrze.
Dziś na miejscu synagogi stoi "Błękitny Wieżowiec".
8. Pałac Saski
Pewnie wszyscy kojarzą Grób Nieznanego Żołnierza przy placu Piłsudskiego w Warszawie. Kikuty arkad to cząstkowa pozostałość ogromnego pałacu, który zamykał Ogród Saski.
Pałac został zakupiony w 1713r i rozbudowany przez Augusta II Sasa. Po powstaniu listopadowym, w 1837r właścicielem pałacu został bogaty kupiec Jan Skwarcow, który przekształcił go w najbardziej ekskluzywny apartamentowiec Warszawy.
W 1923r przed pałacem ustawiono pomnik księcia Józefa Poniatowskiego (dziś stoi przed pałacem prezydenckim). Dwa lata później pod arkadami otwarto Grób Nieznanego Żołnierza.
Pałac został wysadzony przez Niemców w 1944r.
9. Budynek Giełdy Warszawskiej
Budynek powstał na początku XIXw jako ujeżdżalnia. W 1877r. przejęła go Giełda Warszawska. Mieściła się tam m.in. siedziba Warszawskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu oraz Warszawska Giełda Pieniężna.
Budynek został zniszczony przez bomby zapalające we wrześniu 1939r. Jego pozostałości zostały wysadzone w powietrze w 1944r, po upadku Powstania Warszawskiego.
10. Kamienica Kazimierza Granzowa
Kazimierz Grancow był zamożnym przedsiębiorcą budowalnym w XIX-wiecznej Warszawie. Posiadał 4 luksusowe kamienice, ale potrzebował czegoś naprawdę ekskluzywnego by podkreślić swój status. Budynek został wzniesiony w prestiżowym miejscu - w pobliżu Giełdy Warszawskiej przy ulicy Królewskiej (dziś stoi tam Saski Crescent).
Budynek ucierpiał w 1939r i został częściowo zburzony w 1944r. Ostatecznie został rozebrany w latach 60-tych.
11. Pałac Leopolda Kroneberga
Oto pomnik mojej głupoty...
Tak miał powiedzieć Leopold Kroneberg w dniu zakończenia prac nad jego pałacem. Kroneberg był multimilionerem, przemysłowcem i bankierem. Pochodził z rodziny żydowskich kupców, ale skoligacił się z polską arystokracją. Kroneberg był posiadaczem największego w Królestwie Polskim prywatnego majątku.
Rezydencja ukończona w 1871r (znajdowała się przy obecnym pl. Małachowskiego) była najbardziej olśniewającym budynkiem warszawskiej burżuazji. Powstała za astronomiczną kwotę 1mln rubli (luksusowa kamienica kosztowała wtedy ok. 100tys rubli!). Jej właściciel cieszył się nią zaledwie 7 lat. Po śmierci przeszła na jego potomstwo, które jednak nie było w stanie jej utrzymać. Budynek został zakupiony przez Bank Polski.
Budynek ucierpiał w czasie bombardowań 1939r, ale wojnę przetrwał. Został zburzony na początku lat 60-tych.
12. Teatr Letni
Drewniany budynek Teatru Letniego służył jako scena tymczasowa w czasie przebudowy Teatru Wielkiego (druga połowa XIXw). Jego scena odpowiadała rozmiarom sceny Teatru Wielkiego (co pozwalało wykorzystywać oryginalne dekoracje). Jednakże widownia była mniejsza, mogła pomieścić ok. 1000 widzów.
Teatr funkcjonował także po ponownym otwarciu Teatru Wielkiego jako scena dodatkowa. Ze względu na tańsze bilety, cieszył się dużą popularnością wśród Warszawiaków. W 1902 w budynku odbyły się pierwsze projekcje polskich filmów.
Drewniany teatr spłonął doszczętnie we wrześniu 1939r.
Podsumowanie
Dawna Warszawa w miniaturze to fascynująca podróż do nieistniejącego już świata. Za 14zł (bilet normalny), możemy przenieść się do XIX-wiecznej Warszawy i poczuć jej splendor. Każda miniatura ma tablicę informacyjną oraz kod QR z odnośnikiem do szczegółowych informacji.
Tłem dla miniatur są plansze ze czarno-białymi zdjęciami oraz kolorowymi reprodukcjami obrazów Bernardo Belotto ("Canaletto"). Obrazy Canaletta były tak szczegółowe, że po II WŚ pomogły w odtworzeniu wielu zniszczonych budynków. Porównajcie poniżej jego obraz i moje zdjęcie przedstawiające kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu. Znajdźcie 10 szczegółów różniących obie fotografie :-)
